Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΧΤΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Εισαγωγή

Ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία

Στο πόνημα αυτό αναβιώνεται η ζωή και η δράση των παραδοσιακών χτιστών και

των μαστόρων που δημιούργησαν αρχοντικά, τις εκκλησίες, τα γεφύρια, τις βρύσες,

και τόσα άλλα κτίσματα που σήμερα ονομάζουμε παραδοσιακά.

Αντικείμενο του πονήματος δεν είναι το κτίσμα, αλλά ο χτίστης, δεν είναι το

δημιούργημα, αλλά ο δημιουργός. Οι επιρροές που δέχτηκαν από άλλους τεχνίτες της

οικοδομικής δραστηριότητας και διαμόρφωσαν την επαγγελματική τους ειδικότητα

(πετράς, στεγάς, μαραγκός κλπ).

Πρόλογος

Είναι αλήθεια ότι η αρχιτεκτονική στο παρελθόν δεν ήταν παρά η συνισταμένη της

πείρας χιλιάδων λαϊκών οικοδόμων.

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική προϋποθέτει τη συγκέντρωση και την επεξεργασία

των πληροφοριών που αναφέρονται στους φορείς της αρχιτεκτονικής αυτής, δηλαδή

τους χτίστες της προβιομηχανικής κοινωνίας. Συστηματική έρευνα όμως για τους

παραδοσιακούς χτίστες της χώρας μας δεν έχει γίνει ως τώρα και συνεπώς δεν

υπάρχει το αναγκαίο υλικό που θα επέτρεπε τη σύνθεση μιας γενικής μελέτης για

τους λαϊκούς οικοδόμους. Θεωρείται αναγκαίο να ασχοληθεί κάποιος επιστημονικά

με τους κατεξοχήν μαστόρους της εποχής.

Η μελέτη των μνημείων και η ανίχνευση των καταβολών κατά την αρχαιότητα και το

Βυζάντιο, υπηρέτησε κατά κύριο λόγο εθνικούς σκοπούς.

Για τους φορείς της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, τους συγκεκριμένους δηλαδή

ανθρώπους που δημιούργησαν την αρχιτεκτονική αυτή, η έρευνα αδιαφόρησε.

Της αρκούσε η γενική διαπίστωση ότι οι λαϊκοί οικοδόμοι συνέχισαν την βυζαντινή

παράδοση στον τομέα της αρχιτεκτονικής.

Οι χτίστες εξάλλου ασκούσαν ένα χειρωνακτικό επάγγελμα, μια «βάναυσον τέχνην»,

όπως θα έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Για πολλούς, οι βάναυσες τέχνες και αυτοί που

τις ασκούσαν, δεν αποτελούσαν προσφιλή θέματα μελέτης. Ακόμα και λόγιοι που

κατάγονταν από μαστοροχώρια δεν καταδέχονταν να ασχοληθούν με τους χτίστες

των χωριών τους.

Ρόδος - Κτίσμα 19^ου αιώνα στη περιοχή Ιξιά. Ανακατασκευάστηκε το 1985 από τον αρθρογράφο.

Τις τελευταίες δεκαετίες που άρχισε να εκδηλώνεται έντονο ενδιαφέρον για τη

διάσωση και την προστασία των παραδοσιακών οικισμών,

η έρευνα έστρεψε το φακό της και προς τους λαϊκούς μαστόρους. Οι ερευνητές

μελετούσαν μόνο τα δημιουργήματα, αλλά δεν ενδιαφέρονταν και για τους

δημιουργούς.

Δεν αναζητούσαν τις ρίζες της καταγωγής τους, τα ονόματά τους, να μελετούν τον

τρόπο της δουλειάς τους, την επαγγελματική τους οργάνωση, την τεχνοτροπία τους.

Μ’ ένα λόγο να μελετούν τη ζωή και τη δράση των μαστόρων, των ανθρώπων

δηλαδή που δημιούργησαν κάποιες υλικές και πολιτιστικές αξίες και που για το λόγο

αυτό αξίζουν μια καλύτερη θέση στη συλλογική μνήμη.

«Αναλογίστηκα», γράφει ο Νικηφόρος Βρεττάκος, «τον απλό κόσμο που δε

μνημονεύουμε ως να μην έκανε τίποτα. Αυτόν που αν δε κουβαλούσε τα μάρμαρα

από την Πεντέλη και δεν τοποθετούσε τους σπονδύλους τον ένα πάνω στον άλλο, δε

θα είχαμε τον Παρθενώνα».

.ΜΑΣΤΟΡΟΙ-ΤΕΧΝΙΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Στο χώρο της νεότερης ιστορίας μας συναντούμε, ανάμεσα σε πολλές και ποικίλες

επαγγελματικές ομάδες, και τα πασίγνωστα μπουλούκια των χτιστών ή μαστόρων,

όπως συνηθέστερα ονομάζονταν.

Τέτοια μπουλούκια έβγαιναν από ορισμένες περιοχές της ηπειρωτικής ή νησιωτικής

Ελλάδας, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων ήταν η αδυναμία τους να εξασφαλίσουν

τους απαραίτητους πόρους για τη συντήρηση των κατοίκων τους. Δεν είναι τυχαίο ότι

η Ήπειρος, κατεξοχήν ορεινή και άγονη περιοχή, θεωρείται μαστορομάνα και

κοιτίδα των περισσότερων παραδοσιακών επαγγελμάτων.

Στα έργα δούλεψαν φυσικά κατά κύριο λόγο ντόπιοι τεχνίτες υπό τις οδηγίες

αρχιτεκτόνων και μηχανικών.

Παιανία Αττικής - Διώροφο κτίσμα 19ου αιώνα. Ανακατασκευάστηκε το 1992 με πέτρα λιοπεσιώτικη, από τον ίδιο τον αρθρογράφο.

Στη περίοδο του Ελληνικού Διαφωτισμού (1770-1820), που ο Ελληνισμός σημειώνει

γενική οικονομική και πνευματική άνοδο, οι εύποροι έμποροι και καραβοκυραίοι

διαθέτουν ένα μέρος από τα κέρδη τους για την ανέγερση μεγαλοπρεπών αρχοντικών

και άλλων οικοδομημάτων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Εκδοτικός Οίκος «Μέλισσα»

• Tradiotional architecture of Lesvos - ΤΕΕ (Έκδοση 1995)

Π. Καραβατάκης

Αρχιτέκτων ΕΜΠ

24/10/2025